Hayat | Konular | Kitaplık | İletişim
YİRMİ ÜÇÜNCÜ HADİS: SALİH AMEL TOPLAYICILARI
YİRMİ ÜÇÜNCÜ HADİS:
SALİH AMEL TOPLAYICILARI
Abu Malik elHaris bin Asım el eşari (r.a)’den şöyle dediği rivayet edildi: Rasululah (s.a.v) buyurduki: Temizlik imamın yarısıdır, Elhamdu lillah mizanı doldurur, sübhanellahi velhamdu lillah yer ve gök arasını doldururlar veyadoldurur, namaz nurdur,sadaka bürdandır delildir, sabır ışıktır, kuranlehie veya aleyhie delildir, herinsan nefsini satar ya onu azad eder, ya da helak eder” Müslim rivayet etti.
Bu hadisi Müslim BinKesir rivayetinden tahric etti, kendisine Zeyd bin Sellam’dan, O’da dedesi Sellam’dan, O’da Abdurrahman bin Ğanm’dan, O’da Ebu Malik4ten rivayet etti, İsnadında Abdurrahman bi Ğanm4 ziyade etti, bu rivayeti bazı hafızlar tercih etti, ve dedi ki: S: 417) Muaviyebi Selam kardeşimin hadisini Yahya bin Kesir’den daha iyi bilir.Bunu şuda kuvvvetlendiriyor.Abdurrahman bin Ğanm’dan O’da Ebu Malik’ten başka bir vecihle rivayet etti,o zama Müslimin rivayetinin senedikopuk oluyor.
Muaviye hadisinde Yahya binKesirhadisinebazı muhalefet var, çünküO’nun hadisinin lafzı ibni Mace’nin yanıdaşöyledir. Abdesti tam güzelce almak imaın yarısıdır, elehamdu lillah mizanı doldurur, tesbih ve tekbirikisi yer ve göğü doldurur,namaz nurdur, zekat bühandır,sabırışıktır, kuran lehine veya aleyhine delildir,her insan nefsini satar ya onu azad ede, ya da helak eder”
Tirmizi Müslim’intahric ettiği Yahya bin Kesir hadisini tahric etti ve Onun hadisininlafzı şöyledir: Abdest imanın yarısıdır” Hadisinin gerikalanı İmam Ahmed ve Tirmizi4nin Süleyman oğullarından bir adamdan tahric ettiği Müliminsiyakı gibidir, (Süleyman oğullarından adam7dedi ki: Rasululullah (sav) onları benimelimde veya kendielinde saydı: Tesbih mizanın yarasıdır. Elhamdu lillah dolduur, tekbir gökile yer arasını doldurur, oruç sabrın yarısıdır, temizlik imanın yarısıdır”
Temizlik imaın yarısıdır” sözünübazısı: Temizlik burda Allah tealanın şu ayetinde olduğu gibi günahların tekkiyle olandır. Onlar fazla temizlenen insanlardır” (1) Ve: Elbiseni temizle) (2) Allah çok tevbe edenleri ve çok temizlenenleri sever (3)
Ve dedi ki:İma iki çeşittir. Fiil ve terk yarısı emirlerin yapılması,yarısı da haramların terkidir, o masiyetlerin terkiyle nefsi temizlemektir, bu görüşü Abdeste imanın yarısıdır” rivayeti ve Abdestitam güzelce almakimaı yarısıdır” rivayeti reddetmeseydi muhtemeldi. Yine manacihetindeonda görüş vardır, çünkü namaz gibi, amellerin çoğu nefsi geçmiş günahlardan temizler, o nasıl temizleyici isminedahilolmaz,ne zaman amelerveya bazılar ıtemizleyici ismine dahil olursa, günahların terkiin imanınyarısı oluşu gerçekleşmez.
(S: 418 Çoğunluğun kabulettiği,sahih görüş ise,burada temizleyici ile murad:Su ile hadeslerden küçükvebüyük abdestsizlikten temizlenmektir, Müslim’de bu şekilde abdest bablarının tahricine başladı. İbni Mace veNesai ve bu ikisindenbaşkası daub şekilde tahric ettiler.Bunun üzerine insanlar su ile temizlemenin imanın yarısıoluşu manasında ihtilaf ettiler.
Bazıları dedeki:Şatr yarı ile murad, cüz’dür parçadır,zatı itibariyle yarı değildir, temizlik imandan bir cüzoluyor, bu görüşte zayıflık, var, çünkü şatr kelimesinin sözlükte kullanımıyarı olarak biliniyor, çünkü Süleym kabilesiden bir adamınhadisi hakkında Temizlik imanın yarısıdı” Daha önce geçtiği gibi bazısı dedi ki: Manası: Abdestin sevabı
_________
(1) A’raf: 82 (2)Müddessir: 4 (3)Bakar: 222
imanın sevabının katlanmamış yarısına kadar, katlanarak verilir, bunda görüş ve uzaklık vardır. Bazısı dedi ki: İman bütün büyük günahları, abdestte küçük günahları örter, bu itibarla o imanın yarısıdır, bunu şu hadis reddediyor. Kimislamda kötülük yaparsa cahiliyede yaptığıdan da hesaba çekilir”
Bazısı dedi ki: Abdest iman ile birlikte günahları örter, bu şekilde imanınyarısı olur, bu da zayıftır.
Bazısı dedi ki: Allah tealanın şu kavlinde olduğu gibi burda imandan murad namazdır: (Allah sizin imanınızı asla zayi edecek değildir)(1) Murad: Beytül Makdise doğru kıldığınız namazları zayi edecek değildir. İmanilemurad namaz olunca, namaz temizliksiz (abdestsiz) kabul edilme, bu itibarla temizlik imanın yarısıdır,bu tefsiri Muhammed binNasr el Mervezi Namazkitabında ishakbin Rabeveyh’ten hikaye etti, O’daYahya bin Adem’derivayet etti, O,bilmiyorumilminyarısıdıy, sözü hakkında dedi ki: İlim, ancak biliyorum ve bilmiyorumdur, ikisinden biri, diğerinin yarısıdır.
Derimiki: Her şeyin altında iki çeşit vardır: Biridiğerinin yarısıdır, ister adedçe eşit isterse biri diğerinden daha fazla olsun böyledir,buna şu hadis delildir” Namazı benimle kulum arasında ikiye böldüm” (2) Murad: Namazın kıraatıdır, onun için fatiha ile tefsir bazısı etti. (S: 419) Onunla murad: O namaz ibadet veistemeye ayrılmıştır, ibadet rabbın hakkıdır, istee kulun hakkıdır, kelimelerinin eşit olarak bölünmesi murad değildir.
Buu Hattabi zikretti, Arab’ın şu sözünü delil gösterdi: Seneni yarısı sefer, yarısı da ikamet. dedi ki: İki zamanı da eşit olması anlamında değildir, fakat müddeleri farklı da olsa zaman bu ikisine bölünmüş.Şüreyh diyorki: O’na denildiki:Nasıll sabahladın? dedi ki: insanarı yarısı bana kızgın olaraksabahladım, şunumurad ediyor: İnsanlarlehine hüküm verilenler ve aleyhine hüküm verileler diye iki kısımdır,aleyhi8e hüküm verilenler kendisine kızıyor, lehiehüküm verilenler ondan razı oluyor, onlar iki farklı gruptur.
Derim ki: Ebu Hureyre’nin Feraiz miras hukuku hakkındaki merfu hadisi0 O ilmin yarısıdır:Bunu ibiMace tahric etti, çünkümükelleflerin hükümleri iki çeşittir. Hayatla alakalı olanı ve ölümden sonraki ile alakalı olan çeşittirki o da feraizdir. İbni Mesuddedi ki: İlim üçtürbunun haricideki fazlalıktır: Muhkem ayet,sahih sünet,adaletli fariza feraiz,miras hukuku ilmi’dir. (3)
Mücahid’den şöyle dediği rivayet edildi: Ağza ve burna su vermek abdestin yarısıdır (4) Herhalde abdesti ikikısımdır0Biri kurandan zikredilen diğeri de sünnetten alınandır,o da ağza ve burna su vermektir, ağza veburna su vermek cesedin iç kısmını diğer azaları da yıkamak cesedin dış kısmını temizler demek istemiştir.Bu itiarla oikisi yarımdırlar abdestin yarısıdırlar).İbniMesud’un sözü de bu kısımlandır: Sabırimanın yarısıdır,yakin imanın tamamıdır( 5)
Yezid er Rakkaşi’nin Enes’ten merfu olarak rivayetinde geldiki: İman iki yarıdır: Yarısı sabır,yarısıda şükürdedir. (6) İman farzların yapılması haramların terkedilmesini de kapsayınca,bütün bunlar daanca sabırla yapılınca sabır imanın yarısı oluyor, aynışekilde abdest hakkında da denilirki: O namazın yarısıdır.
Yine namaz abdestin tam ve güzel alınması şartıyla günahları vehatalır örter yine bu itibarla namazın yarısı olur. Sahihi Müslim’de Osman (r.a)’dan peygamber (sav)’i şöyle buyurduğu rivayet edildi. Mü’min müslüman temizlenir ve kendisine yazılan farz kılınan temizliği tam yapar,bu beş vakitnamazları kılarsa, ancak aralarındakine iki namaz arasındaki günahlara keffaret olur” Yine onun bir rivayetinde: Allah’ın emrettiği gibi kimabdestitamamlarsa, farz namazlar arasındakine
keffarettir.
_____
(1) Bakara: 143 (2) Hadis Kudsi,sahihtir. Müslim ve dörtsünen sahibleri tahric etti. (3) Zayıftır, Ebu Davud, İbniMace, Hakim ve Beyheki Tahric etti. Senedinde Abdurrahman binZiyan bien’um el Afriki var,zayıftır.(4) İbni ebi Şeybe zikretti. (5) Zayıftır, Ebu Nuaym Hilye’de, Taberani Kebir’de tahric etti. Hakim doğrulardı.(6) Zayıftır, Beyheki Şuab’ta tahric etti. Yezid er Rakkaşi zayıftır.
Yine Ahmed ve Tirmizi’nin Cabir’den merfu olarak tahric ettiği gibi (1) Namaz cennetin anahtarı abdest te namazın anahtarıdır. Abdesve namaz ceetkapılarının anahtarıdır. Sahihi Müslimde Ukbe bin Amir’den peygamber (sav)’i şöyle buyururkenişittiği rivayet edildi: Hangi bir müslüman abdestini güzelce alır,sonra kalkar iki rekaz namaz kılarsa o ikisine abdest ve namaza kalbi ve yüzüyle dönerse,kendisine cenet vacip olur” Ukbe Ömer (r.a)’den peygamber (sav)’inşöylebuyurduğunu rivayet etti:Sizden herhangi biriniz güzelce abdest alırve sonra derseki: Eşhedü en la ilahe illaahu ve ene Muhammeden abduhu ve rasuluh ona cennetinsekiz kahısı açılır, hangisinden dilersegirer”
Sahihaynde Ubade (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Kim Tekve ortağı olmayan Allah’tan başka ilah olmadığına, Muhammed’in O’nun kulu ve rasulü olduğuna, İsa’nın Allah’ın kuluolduğuna,cariyesiin oğlu ve Meryem’e attığı bir kelimesi olduğuna,ve odan Allah’tan bir ruh olduğuna, cenetin, hak, cehenneminhak olduğuna şehadetederse, Allah onu cennetin sekizkapısından dilediğiden cennete girdirir” Abdest ikişehadetle birlikte cennetkapılarının açılmasıı gereklikılınca, buitibarla Allah ve rasüleneimanın yarısı olmuş oluyor.
Yineabdestimanı gizli hasletlerindendir, onu ancak mü’minmuhafazaeder.Sevbanve başkasında peygamber (sav)’inşöylebuyurduğu rivayet edildi. Abesti ancak mü(minmuhafazaede” Cünüplükten yıkanmanın emaneti eda etmek olduğu variddir. UkayliEbud derda (r.a)’dan peygamber (sav)’in şöyle buuyurduğunurivayet ettiğii tahric etti0beş şeyikimimanla bilikte yaparsa cennete girer. Kimbeşvakit namazları abdestleri,rükuları, secdeleri vakitleri üzeremuhafaza ederse, gönül hoşluğuylamalının zekatını verirse, dedi ki: Buyuruyorki: Allah’a yemin olsunki bunu ancak mü’min yapar,ramaan orucunututar, yoluna gücü yeter de haccederse,ve emaneti yerinegetirise” dediler ki: EyEbu Zer emanetin edası yerinegeirilmesi nedir? (S:422) dedi ki: Cünüplükten yıkanmaktır, çünkü Allah dininde odan başkasını ona emenat vermemiştir. (2)
İbni Mace Ebu Eyyub’tan peygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti:Beş vakit namaz, cumaya kadar Cuma ve emanetin edasıaralarıdakine keffarettir,denildiki: Emanetinedasınedir? Buyurduki: Cünüplükten yıkanmıktır,çünkü her kılın dibinde cünüplük vardır”Bundan öncekiEbudderda hadasi abdesti namazın bir parçasıkılmıştı.
Bezzar’ın Şebabe binSivarrivayet ettiği hadiste şöyledir:(Şebabe dedi ki: bize Muğirebin MüslimA’meş’tenOdaEbuSalih, O’daEbu Hurey’den merfu bir rivayetle anlattı ki: Namaz üç tane üçte birdir: Temizlik üçte bir rüku çüçtebir secdeüçte birdir,kiminnamazı reddedilirse, diğerameli de reddeililir” dedi ki:Muğire bu rivayetle yalnızkaldı,. ezberlenmiş ola, Ebu Salih’ten, O’daKa’b’ınsözünden rivayetediliş olmasıdır.
Bu taksime göreabdest namazınüçtebiri oluyor, ancak şekilce yakınlığıdan dolayı rüku ve secdetek şe gibisayılırsa abdest yine namazın yarısıolur, şöyle denilmesi de muhtemeldir: İmanın sözlerden ve filerden olan hasletleriin hepsi kalbi temizler. Su ile temizlik ise cesedin temizliğine özeldir, imanhasletleri iki kısım olmuş olur: Birincisizahiri dışı temizler, diğeri batını içitemizler,buitibarla oikisi iki yarımdır.Bütünbunlarda Allah ve rasülununmuradını Allaheniyi bilendir.
Elhamdü lillah mizanı doldurur, sübhanellahvelhamdulillahgökve yerarasınıdoldururveya doldururlar”Bu lafızda ravinin şüphesidir. Müslim, Nesai ve ibniMace’nin bir rivayetinde: Tekbir ve tesbih gökve yeri dolusudu”Süleym oğularından bir adamın hadisinde ise: (S: 423) Tesbihmizanın yarısıdır, Elhamdulillahonu doldurur, tekbirgök ile yerarasını doldurur”
_____(1) Ahmed, Tirmizi ve Taberani Sağiri’de Süleyman bin Karm (ezberikötüdür) yoluyla Ebu Huyay elKattat’tan ( o zayıftır)tahric etti. (2) Hadis zayıftır, ukayliDuafa’da tahirc etti,Taberani güzelbir isadlatahrcetti.
Tirmizi Afriki hadisini AbdullullahbinYezid’den tahric etti, O’da Abdullah bin Amr’danpeygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti: Tesbih mizanın yarısıdır, elhamdulillah onu doldurur,La ilahe illlaha için Allha’a ulaşıncayakadar birperde (engel yoktur) dedi ki: İsnadı kuvvetli değildir. Derim ki: Afriki üzerine snadında ihtilaf edildi, O Ebu Alkame4den, O’da, Ebu Hureyre’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti, ondaşu ziyade var: Ebu Hureyre’den peygamber (sav)’inşöylebuyurduğunu rivayet etti, ondaşu ziyada var: Allahu ekberyer ve göğün dolusudur” Cafer el Firyabi ve başkası zikir kitaıda Ali (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti.: Elhamdu lillah mizanın dolusudu, sübhaellah mizanın yarısıdır,ve Lai ilahe illalahu vallahu ekber yer ve gök ve buikisi arasındakilerin dolusudur”
Firyabi yine Muaz (r.a)’dan peygamber (sav)’inşöyle buyurduğunu tahric etti. İki kelime var ki, birisini kim söylerse onun araştan önce sonu yoktur (doğru arşa gider), diğeri de yer ile gök arasını doldurur: (O ikikelime): La ilahe illah, ve Allahu ekber’dir” (1) Bu hadislerbu kelimelerinfaziletini içirde, onlarenfaziletli sözdür, onlar: Sübhanellah elhumdu lillah, La ilahe illallah ve allahu ekber’dir.
Elhamdu lillah’a gelince: Hadislerin hepsi onun mizanı doldurduğunu ittifak etti, ve denildi ki: Bu bir temsildir, manası: Ham eğer cisimolsa mizanı doldurur, denildiki: Allah teala Adem oğlunun söylediği sözlei ve fiillerinikıyametgünügörünür şekillere çevirir, peygamber (sav7’in buyurduğu gibi kıyamet günü kuran gelir, önünde iki bulut veya iki başıgölgeleyen gölgelik gibi, veya iki grup kuş sürüsü gibi bbakara ve ali imran gelir” (2) Ve: İki kelime Allah’a sevimli,mizanda ağır, ve dile hafiftir: Sübhanellahi ve bihamdihi, sübhaellahilazim”(3) (S: 4247 Ve: Mizana konulan en ağır şey güzel ahlaktır” ‘(4), Yine kabrinde mü’mine ameli engüzel bir şekilde gelir, kaire ise ameli en çirkinbir şekilde gelir (5),Namaz,oruç , zekat veiyilik amellerinin kabirde ölünün etrafında ölüyü koruduğu rivaytedildi, kuranın şefaat ettiği yinerivayet edildi. (6).
Sübhanellah ise: Müslimin rivayetindde: Sübhanellah veelhamdu lillah yer ve gök arasını doldurur veyadoldururlar” Ravi yerve göğü dolduran kelime hakkında şüphe etti. İki kileme mi, yoksa biri mi?Nesai ve ibni Mace4nin rivaetinde ise:Tesbih ve tekbir gökve yer dolusudur” Bu rivayette karışıktır, ikisi birlikte mi yerde göğü doldurur, yoksa her biri midoldurur? İkisi nemuhtemeldir. Ebu Hureyre hadisinde ise: Tek başına tekbiryer ve gök arasıı doldurur.
Ali Ebu Hureyre ve Abdullah bi Amr hadisinde açıkça geldiği gibi tesbih (Sübhanellah) fazilet bakımından tahmidden (elhümdulillah’tan) aşağıdadır. Onların hadisinde:Tesbih mizanın yarısıdır, elhamdu lillah onu doldurur. Bunun sebebi de hamd’de bütün övgüleri Allah için isbatetme vardır, bunakemal ve celal büyüklük sıfatlarının hepsi girmiştir, Tesbih: Allah’ı nosanlardan ayıplardan tenzih etmektir,isbat selbten daha mükemmeldir, onun için tesbih mücerred soyutlamış tek başına varid olmamıştır, fakat kemal sıfatına işaret eden bir şeyle birlikte varidi olmuştur, şu sözle olduğu gibi bazanhamd ile birlikte gelir. (S: 425) Sübhanellahivebihamdihi, sübhaellah vel hamdulillah.Bazan da büyüklük vecelale işaret eden bir ismin zikriyle beraber geli.Sübhaellahil azim gibi.Herne kadar EbuMalik hadisiyerve göğü dolduranın bu ikisinin toplamı olduğuna işaret ediyorsa da iş açıktır, eğer herbirininde dolduduğuu muradise,mizan yerve göktendaha geniştir,mizanı doltduranyer ve göğün arasını doldurandan daha büyüktür, bunaSelmandan rivayet edilenşu söz delildir: Kıyamet günü mizan konulur,eğeriçeriside yer ve gök tartılsaydı, ikisini de alırdı, melekler derki: Ya rabbi, bununla kimi tartacaksın? Allah tealabuyururki:Yaratıklarımdan
______(1) Yine bunu Taberani Kebir’de Muaz bin Abdullah bin Rafi’den tahric etti. Heysemi dedi ki:Abdullah bin Rafi’i bilmiyorum,İbni Lehia’ın hadisi güzeldir, geri kalan adamları güveniirdir. (2) Ahmed,Müslim, Tirmizi Nevvas bin Sem’an’dan tahric etti. (3) Ebu Hureyre’den Ahmed, Buhari, Müslim Tirmizi, İbni Mace tahric etti, sahihtir (4) Bu lafızla Ebudderda’dan İbniHibban tahri cetti, Buhari Edeb’ten tahricetti. (5) Buna yakın lafızla Ahmed tahric etti, Hakim Şeyhaynin şartı üzeredoğruladı. (6) Ebu Hureyre’den Hakim , Abdurrazzak ve İbni Ebi Şeybe tahric etti,İbniHibban doğruladı.
dilediğimi, melekler derlerki: Seni tesbih ederiz, sanahakkıyla ibadet edemedik. Bunumerfu olarak Hakim tahric etti, ve doğruladı fakat mevkuf olan daha meşhurdur.
Tekbire gelince: Ebu Hureyre ve Süleym oğullarında bir adamın hadisinegöre o tek başına yer,gök ve ikii arasını doldurur. Fakat tek başına tehlil (La ilahe illalah): Oarada perde olmaksızın doğrudan Allah’a doldurur. Fakat tek başına tahlil (La ilahe illallah): O araa perde olmaksızın doğrudan Allah’a ulaşır. Tirmizi EbuHureyre (r.a)’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu tahric etti. Kul ihlaslı olarak: La ilahe illalah derse, büyük günahlardan sakındıkça,onaarşa varıncaya kadar göğün kapıları açılır” Hadis hasendir).
Meşhur kart hadisinde La ilahe illallah’a hiçbir şeyin denk gelmeyeceğini variddir. Bunu Ahmed veNesai tahric etti, İmam Ahmed rivayetinde sonunda şu vardır: Rahmanve rahim Allah’ın ismiyle hiçbir şey az olmaz (1).Müsned’de Abdullahbi Amr peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti. (Nuh (a.s)’a ölümgeldiğnde oğlunadedi ki: Sana La ilahe illalah’ emrediyorum, çünküeğer yedi gök veyedi yer bir kefeye, La ilahe illalah bir kefeye konsa, La ilahe illallah onlardan ağır gelir” Ahmed tahric etti, adamları güvenilirdir. (S:426) Yine onda Abdullah bin Amr’dan peygamber (sav)’i şöyle buyurduğu rivayet edildi:(S: 426) Yine oda Abdullahbi Amr’dan peygamber (sav)’in şöyle buyurdu rivayet edildi. (Musa (A.S) dedi ki: Ya Rabbi baabir şe öğret ki seni onunla zikredip, sanaonuladua edeyim, Buyurduki: Ey Musa benden başka yedi gökve onu imar edenler içidebulunanlar7,ve yediyeryüzü birkefede la ilahe illalah da birkefe de olsa, La ilahe illalah onlara yukarı kaldırır (ağır basar). (2)
Hamd kelimesi mi, yoksa La ilahe illallah kelimesi daha üstündür, bunda ihtilaf edildi. Bu ihtilafı ibniAbdil ber ve başkasıhikaye etti. Nahai dedi ki: Sözlerin sevabının katlanışça en çok olanı olarak hamd’i görüyorlar. Sevridedi ki:Sözlerden Elhamdu lillah gibi katlananı yoktur. Hamd bütün kemal’in görüyorlar. Sevri dedi ki: Sözlerden Elhamdu lillah gibi katlananı yoktur. Hamd Bütün kemal’in Allah için isbat edilmesi içerir, ve tevhid de onun içine girer. İmam Ahmed’in müsnedende (3) Ebu Said ve ebu Hureyre’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Allah sözlerden dördünü seçti: Sübhanellah, elhamdu lillah,lailaheillalah ve Allah ekber derse bunun gibidir, kim0 La ilahe illallah derse, bunun gibidir, kim Elhamdu lillah derse bunugibidi, kim: kim kendi nefside: El hamdu lillahi rabbilalemin derse, ona otuz iyilik yazılır ve ondan gibidir, kim: La ilahe illalh derse bunun gibidir, Kim: Elhamdulillah derse bunun gibidir, Kim kendi nefsinden el hamdu lillahi rabbil alemin derse, ona otuz iyilik yazılır ve ondanotuz kötülük silinir” Bu Ka’b’ten kendi sözüolarak ta rivayet edildi ve merfudan daha sahihtir, denildi.
Namaz nurdur, sadaka bürhandır, sabır ışıktır” Müslimin bazı nüshalarında: Oruç ışıktır” Amellerden bu çeşidinhepsi nurdur, fakat onlardan her biri bir çeitnurile hususileşmiştir, fakat namaz mutlak nurdur. İki isnatla Enes’ten peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Namaz mü’minin nurudur “(4) Bu mü’minler için dünyayadır, kalblerinde ve basiretlerinde nurdur, (S:427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanıyor, onun için takva sahiplerinin nurdur, (S. 427) onunla kalbleri ve basiretleri nurlanıyor, onun için takva sahiplerinin gözlerinin nurudur, peygamber (sav) buyuruyorki:Gözümünnuru namaz da kılındı” Bunu Ahmed ve Nesai tahric etti.
Bir rivayet de:Aç doyar, susuzsuya kanar, ben namaz sevgisinden doymam” (5) Müsnedde İbni Abbas’tan şöyle dediği rivayet edildi: Cebrail peygamber (sav)’e dedi ki: Allah sana namazı sevdirdi, ondan dilediği kada al kıl (6) Ebu DavudHuzaa’dan bir adamdan tahrietiki: Peygamber (sav) buyurduki: Ey Billa namaz için kametle ve bizi onunla rahatlat” MalikbinDinar dedi ki:Tevrat okudum ki:Ey Adem oğlu namazıda ağlayarak huzurumda durmaktan acizolma, ben kalbinile ve gayb ile sana yakın oldum, nurumu gördüm,yani nama kılaniçin namazdan açılan kalp inceliği ve ağlamadır. (7)
(1) Ahmed, Tirmizi ve İbni Mace tahric etti, Hakim doğruladı (2) Hadis hasendir, Ahmed Müsnedde tahric etmedi ve Abdullah bin Amrrivayetetmedi, fakat Ebu Saidi Hudri’den Nesai, EbuYa’la ve Taberani tahric etti. (3) Ahmed ve Bezzar tahric etti,Heysemidedi ki:Adamları sahih rivayet adamlarıdır. (4) Hadis zayıftır, ibni Abbas’tan Ebu Ya’la ve İbni Asakir tahric etti. (5) Hadis sahih değildir, Deylemi müsnedül firdevs’te tahric etti. (6) Zayıftır, senedinde Ali bin Zeyd bin Cüd’dan,var. İbniUyeynu vebaşkası O’nu zayıf saydı. (7) Ebu Nuaym Hilye’de zikretti 2/359
Taberani Ubade binSamit’ten merfu olarak tahric ettiki:Kul namazaını muhafaza eder, abdestini, rükusunu, secdesini ve içideki kıraatını güzelce yerine getirirse, (namaz) ona der ki:Sen beni koruduğun gibi Allah’ta seni korusun, ve göğe çıkarılır, ta Allah’a varıncaya kadar, oun nuru olur, ve sahibine şefaat eder. (1), O, mü’miner için nurdur,özellikle Ebudderda’nın dediği gibigece namazı böyledir. Gece karanlığına kabirkaranlığı için iki rekat, Rabia bir müddet gece virdine ara vermişti, biri rüyasında geldive ona şu şiiri okudu: Namazın nurdur, ibadetyatmak,uykunnamaza zıt ve inat oldu.
(S: 428) O, kıyametin karanlıklarında, sıratta mü’minler için nurdur, nurlar amellerinegöre taksim edilir. Müsned, ve İbni Hibban’ın sahihinde Abdullah bin Abr’dan peygamber (sav)’in şöyle buyurduğu rivayet edildi: Peygamber (sav) namazı zikretti ve buyurduki: Kim onu muhafaza ederse, ouniçin kıyamet günü nur, bürhan ve kurtuluş olur,kim de onu muhafaza etmezse, onuniçin nur, bürhan ve kurtuluşolmaz” İbi Hibbandoğruladı”
Taberani nazar bulunan bir isnatla ibni Abbas ve Ebu Hureye’den peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu tahric etti:Kim beş vakit namazları cemaatla kılarsa, ilkgeçentopluluk içerisinde sıratı çakan şimşek gibi geçer, vekıyamet günü dolunay gecesi, yüzü ay gibi parlayarak gelir.” (2)
Sadakaya gelince: O buhandır, Bürhan güneşin yüzüne karşı gelen parıltıdır, Ebu Musa hadisi bundandır. Mü’minin ruhu cesedinden, güneşin bürhanı gibi bürhanla çıkar, kesindelil de bundan dolayı, delil olduğu şeye delilliğinin açıklığı için bürhan diye isimlendirilmiştir. Aynı şekilde sadaka da imanın sahihliğine bürhandır, sadaka ilegönül hoşnutluğunun bulunmasıimaın tadının bulunduğuna alamettir.abdullah bin Muaviye el Ğadiri Peygamber (sav)’den şöyle buurduğunu rivayet etti:Kim şu üç şeyi yaparsa imanı tadıı bulur: Kimtek Allah’a ibadet edere, ve o kendisinden başka ilah olmayan Allah’tır,malının zekatını hersenekendisine gelmeküzere gönül hoşluğuyla verirse” Bunu ebu Davud tahric etti. (3)
Az önce gönül hoşluğuyla malının zekatını çıkaran kimsehakkındaki Ebuddarda zikretmiştik: dedi ki: Buyuruyordu ki: Bunu ancak mü’min yapar. Bunun sebebi de malı nefisler sever ve ona karşı cimridir, nefis malı Allah içi çıkarmaya izin verince, buAllah’a ve vaad ve tehdidine imanıın sahihliğine delildir. Bunun için peygamber (sav)’den sonra Araplar zekatı vermediler ve Ebu Bekir onlala savaştı, yine namazda müslümanlığın sahihliğine delildir.
İmam Ahmed ve Tirmizi Ka’b BinUcra’dan peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu tahric etti: (S: 429) Namaz bühandır”İnsanlarla Allah’tan başka ilaholmadığına,ve Muhammed’in Allah rasulü olduğuna şahitlik edinceye , namaz kılıncay ve zekat verinceye kadar savaşmakla emrolundum” hadisinin şerhinde deiki: Namaz küfürle islam veiman arasında ayırıcı birfarktır.Yineo kıyametgünü kişininilk hesaba çekilecek olduğu şeydir, eğer kişinin namazı tamam olursa,kurtulur, daha önce namazı muhafaza eden hakkında Abdullah bin Amr4ınşu hadisini zikretmiştik: Kıyamet günü onuniçin nur, bürhanve kurtulu olur”
Sabra gelince: O ziyadır ıışktır, ziya güneş ışığı gibi, ayın zıddına olarak içerisinde bi nevi sıcaklık ve yakma bulunan nurdur, çünkü ay halis nurdur, içerisinde yakma yoktur. Allah azze ve celle buyurduki: Andolsun ki biz,Musa ve Harun’a takva sabibleri bir ziya,bir öğütve furkanı verdik)(5) Her nekadar tevrattanurolduğunu zikretti ise de böyledir, buyurduğu ki:Biztevrat-ı idirki, onda ve hidayet vardır) (6) fakat içerisinde zorluklar, ağırlıklar olduğu için ziya ağırlıktadır. İçerisinde müsamaha vehaniflik bulunduğu için Muhammed
______(1) Taberai Kebir’de tahiric etti. Bezzar’da benzerini tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde Ehvas bin Hakim var, İbnil Medini ve İcli güvenilir, ve bir topluluk zayıf saydı, geri kalan adamları güvenilir sayılmıştır. (2) Tabirani Evsat’ta tahriç etti,seedinde Bakiyye ibnil Velid var, o müdellistir. (3) Ebu Davud, Taberani sağir’de, Begavi Marifet’te ve Tarih’te tahric etti.ebu Davud hadisi munkatı’dır, başkalarınki muttasıldır.
(4) Yunus: 5 (5) Enbiya: 48 (6) Maide:44 (sav)’in şeriatını nurdiye vasfetti,Allah teala buyurduki: (Allah’tan buyurduki: Allah’tan size birnur ve apaçık bir kitap geldi) (2) Vebuyurduki: Yanlarıdaki Tevrat ve incilde yazılı bulduklarıve elçiye o ümmi peygambere uyanlar (varya), işte opeygamber onlaraiyiliği emreder, onlarıkötülükten meneder, onlara temiz şeyleri helal,pis şeyleri haram kılar.Ağırlıkları ve üzerlerindeki zincirleri indirir. O peygambere inanıp onasaygı gösteren, ona yardım eden ve onunla birlikte gönderilen nur’a (kurana) uyanlar var ya işte kurtuluşa erenler onlardır) (2) (S: 430) Sabır nefse meşakkatli olunca, nefis mücadelesi veonu hapsetmeye muhtaçtır, onuhevasından engellemek ziya olmuştur, nefis mücahedesi ve onu hapsetmeye muhtaçtır, onu hevasındanengellemek ziya olmuştur, çünkü sabrın sözlükte manası: Hapistir.Sabırölürmesi de bundandır:O, öldürülünceye kadaradamın hapsedilmesidir.
Övülen sabrın çeşitleri vardır: Allah’a taatta sabır ondandır, Allah’a masiyetlere karşı sabır ondandır, Allah’ın takdiratına karşı sabır ondandır,taat ve haramara karşı sabır elem verci taktdirata sabırdan daha üstündür,bunuselef açıkça ifadeetti, Said bin Cübeyr,Meymunbin Mihran onlardandır. Zayıf birisnatla merfu olarak Ali (r.a)’den rivayetedildi:Masiyete karşısabırda kuliçinüç yüz derece yazılır,taat üzeresabırdakul içi altı yüz derece, masiyetlere karşı sabırd, çünkü nefsi kendisiyle çekiştiği haldekul Allah için şehvetlerini terk ediyor, bununiçin sahihhadiste geldiki: Alla azzeve celle buyuruyorki: Adem oğlunun her ameli kendisinedir, ancak oruç müstesna, o benim içindir, ve ona benmükafatvereceğim, (çünkü) şehvetlerini,yemesini ve içmesini benim için ter etmiştir (Adem oğlu) (4) Yine oruçta, oruçlu için açlık ve susuzluk olması dolayısıyla acı vereci kaderlere de sabır vardır. Peygamber (sav7oruç ayını sabır ayı diye isimlendiriyordu. (5)
Beni Süleym’den bir adam peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti: Muhakkak ki oruç sabrın yarısıdır” Belki de onun sabrın yarısıoluşunun sırrına vakıf olmak temizliğin imanınyarısıoluşununsırrına vakıf olmaktan daha zordur”
Kur’an lehinde veya aleyhide huccetti” Allah teala buyurduki: biz kurandan öyle birşey indiriyoruz ki, o mü’minler için bir şifa ve rahmettir,zalimlerin ise yalnızca ziyanını artırır) (6) Selef ten biri dedi ki: Kurana kimse oturupta selametli olarakkalkmaz,ya kar eder, veyazarar eder,sonra bu ayeti okudu.
Amr bin Şuayb4tan rivayet edildi, O’da babasından, O’da dedesinden peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu rivayet etti:Kıyamet günü kuran bir adam şekline girdiriir, kuranı taşıyan hafız ola ve emrine muhalefeteden bir adam getirilir, kuran ona karnı içine çökmüş zayıf biradam şeklinde gösterilir ve derki:Ya Rabbi! Beniona taşıttın, neşerli taşıyıcıdır: hudumu aştı farzlarımı zayi etti,masiyetlerime bindi, taatımı terk etti, kendisine senin işin onunladır (sanaalmıştır deniliyinceye kadar,delillerle onu atmayadevameder, sonra onun elinden tutar,ta burnunun üzerineateşe atıncaya kadar onu bırakmaz, onu taşıyan ve emrini koruyan salih bir adam getirilir, zayıf bir adam şeklinde ona gösterilir ve derki: Ya Rabbi!Beni ona taşıttın, o ne hayırlı taşıyıcıdı, hududumu korudu, farzlarımla amel etti, masiyetimden kaçındı ve taatıma uydu, oun lehine deliler ortaya atmaya devameder hatta kendisine0 O sana bırakılmıştır denir, eliden tutar, ona ipek hulle giydirinceye ve kıral tacı takıncaya ve (cenet) içkisinden içirinceye kadar bırakmaz” (7)
İbni Mesud (r.a) dedi ki: Kuran şefaateip şefaatçi kılınandır, doğrulamış çekişmecidir,kim onu önünde kılarsa onun cennetegötürür, kim arkasına atarsa, onu ceheneme çeker” (8)
_______
(1) Maide: 15 (2) A’raf: 157 (3) Sabit değildir, Deylemi müsnedül firdevs’te, İbnil Cevzi Uydurmalar’da tahric etti. (4) Hadis kutsi sahihtir, Ebu Hureyre4den bu lafızla Buhari, Müslim, Ahmed tahric etti. (5) Sahihtir, Selmanı Farisi’den İbniHuzeyme veBeyheki tahric etti. (6) İsra: 82 (7) Sahihtir, Abdullah bin Amr’dan Bezzar tahric etti, Heysemi dedi ki: İbni ishak güvenilir, fakat müdellistir gerikalan adamlar güvenilirdir. (8) Taberani Kebir’de İbni Mesud’dan tahriç etti, Beyheki Cabir’den tahric etti . Heysemi Rabi’nin Bedr var, o metrüktür,dedi.
Yine odan rivayet edildi: Kuran kıyamet günü gelir, sahibi için şefaat eder, cenete önder olur, veya aleyhinde şahitlik eder, cehenneme götürücü olur,”
Ebu Musa el Eşari dedi ki: Bu kuran sizin için bir ecir vealeyhinize günaholur. (S: 432) kurana uyunuz,kuran size uymasın, kim kurana uyarsaonu cenet bahçelerine indirir,kime de kuran uyunuz,kuran size uymasın, kim kurana uyarsa onu cennet bahçelerine idirir,kime de kuran uyarsa,kuran onu ensesinden süratla cehenneme atar” (1)
İnsanlardan hepsi nefsini satar, ya azad eder,veya onu helak eder” İmam Ahmed ve İbniHibban Ka’b bin Ucra’dan peygamber (sav)’in şöyle buyurduğunu tahric etti. İnsanlar sabah vakti iki gurup çıkan, nefsini satanlardır,ya onu nefsini azad edici,ya da helak edicidi” Diğer bir rivayette Taberani tahric etti: -İnsanlar sabah vakti iki grup çıkanlardır, (Bir grup) nefsini satar ve helak ede, ve (bir grup) nefsini çeker ve onu azad eder” Alllah azze vecelle buyurdu ki: Nefse ve ona bir takım kabiliyetler verip de iyilikve kötülüklerini ilham edeneyeminederim ki, nefsini kötülüklerden arındıran kurtuluşa ermiş, onu kötülüklere gömen deziyan etmiştir) (2)Manası: Nefsini Allah’ın taatıyla temizleyen kurtulmuştur, ve onu masiyetlerle tuzak kuran zarar etmiştir, taat nefisleritemizler, yükseltir, masiyetler nefse tuzak kurar, ve onun belini kırar, alçaltır, toprağa gönülmüş gibi olur.
Hadis her insanın ya nefsinin helakine, ya da kurutuşunakoştuğunaişaret etti. Kim Allah’ın taatına koşarsanefsini Allah içinsatmıştır ve onu Allah’ın atabından azadetmiş kurtarmıştır)Kim de Allah’ınmasiyetinde koşarsanefsini alçaltmakla satmıştır, Allah’ın atabını gerektirecek günahlarla nefsini helak etmiştir, Allah teala buyurduki: Allah’ın aabını gerektirecek günahlarla nefsinihelak etmiştir, Allah teala buyurduki: Allah cennet karşılığında mü’minlerden canlarıı ve mallarını satın aldı şu kavline kadar O halde onunla yapmış olduğunuz bu alışverişinizden dolayı sevinin.işte bu, gerçekten büyük bir kazançtır. (3) Ve Allah teala buyurduki: insanlardan öyleleri de vardır ki,Allah’ın rızasını almakiçin kendini vemalını feda eder.Allah da kullarına şefkatlidir) (4).Ve:dedi ki: gerçekten hüsrana uğrayanar,kıyamet günü hem kendilerine hemdeailelerini ziyana sokanardır. Bilesinizki,bu apaçık hüsrandır)(5).
Sahihaynde EbuHureyre (r.a) dedi ki: Allah teala kedisine şu ayeti indirince (S: 433) Yakın aşiretini uyar) (6) Rasululluh (sav) buyurduki: Ey Kureyş nefislerinizi Allah’tan satın alınız, Allah’tan gelen birşeye karşı size bir faydaveremm, Ey Abdul WMuttabil oğulları Allah’tan geleck bir şeye karşı size bir fayda veremm” Buhari’nin rivayetinde de”Ey Abdu Menaf oğulları, nefisleriniz Allah’tan satınalınız,ey Abdul Muttalib oğulları nefislerinizi allah’tan satın alıız, Allah’tan gelecek birşeye karşı size bir fayda veremem, Ey rasululah’ın halası, ey Muhammed’in kızı Fatıma nefislerinizi Allah’tan satı alınız, Allah’tan gelcek bir şeyi sizin için defetme yetkisine sahip değilim.”
Müslimin rivayetinde de: Kureyşi çağırdı ve toplandılar, genel ve özel olarak buyurduki: Ey Ka’b binLüey oğulları, nefislerinizi ateşten kurtarınız, ey Müre bin Ka’b oğulları Menaf oğullarınefislerinizi ateşten kurtarın ey Haşim oğullları nefisleriniziateşten kurtarınız,eyabdul Muttalib oğullarınefislerinizi ateşten kurtarınız, ey Fatıma nefsini ateşten kurtarınız, ey Abdul Muttalib oğulları nefislerinizi ateşten kurtarınız, ey Fatıma nefsini ateşten kurtar. Ben siziniçin Allah’tan gelecekbir şeyi defetme yetkisine sahip değilim.
Taberani ve Haraiti İbni abbas’tan merfu olarak tahric etti:Kim sabahlayınca: Bin defa sübhanellahive bihamdihi derse muhakkak nefsini Allah’tan satın almıştır, gününün sonunda ateşten azadolmuş olur (7)
Seleften bazıları nefislerini mallarıyla Allah’tan satın aldı, onlardan bazıları Habib Ebu Muhammed gibi malınısadaka verdi (8),bazısı ağırlığınca üç veya dörtdefa Halid bin Tahhan gibi gümüşsadaka verdi (9) Kimisi salih amellerdegayret gösteriyorve diyorduki:Ben ancak esirim esaretten kurtulmak için çalıyorum, Amr bin Utbe onlardandır, bazısı diyeti miktarınca günde on iki bin tesbih (sübhanellah)çekiyordu, sanki adam öldürmüş tediyetini
_____________
(1) Ebu Nuaym Hilye’de tahric etti. (2) Şems: 7-10 (3) Tevbe: 111 (4) Bakara: 207 (5) Zümer: (6) Şuara: 214 (7) Zayıftır, Taberani Evsat4ta tahric etti, Heysemi dedi ki: Senedinde bilmediğim vardır. (8) Ebu Nuaym Hilye’de zikretti (9) Hatib Bağdadtarihindezikretti.
ödüyor. Hasan dedi ki: Mü’min dünyada esaretini kurtarmak için esir gibidir. Allah’a kavuşuncaya kadar hiçbir şeyden emin olmaz.(S: 434) dedi ki: Ey Adem oğlusen kar etmek için gelipgidiyosun, gayretin nefsin (onukurtarmak) onun, sen ebediyen onun gibikar edemezsin.EbuBekir bin Ayyaş dedeki: Bengençken bir adam bana dedi ki: Dünyada gücün yettiğince boynunu ahiretköleliğinden kurtar, çünkü ahiret esiri ebediyyenserbest bırakılmayandır, dedi ki: Vallahionuhiç unutmadım(1)
Selefin biri ağlıyor ve şöyle diyordu:Benim iki nefsim canım yoktur, ancak benim bir nefsim vardır, eğer giderse bir diğerini bulamam.
Muhammed İbnil Hanefiyye dedi ki: Allah azze ve celle ceeti sizin nefislerinize bedel kıldı, nefislerinizibaşkabirşeyle satmayınız (sadece cenet karşılığında satınız) (2) Yine dedi ki:Kimin nefsi kedisine cömert olursa, onunyanında dünyanın değeri olmaz (3) Denildiki: değer bakımından insanlarınen büyüğü kimdir? dedi ki:Dünyanın hepsini nefsi için tehlike görmeyendir. Mütekaddimindenbiri şöye şiirsöylei.
Nefis nefisle onun Rabbine bedel veriyorum bütünyaratıklar içinde onun bedeli yoktur onunla ahirete sahib olunur. Eğer onu dünyadan bir şeye karşılığıda satarsam o aldanmadır.Eğer elde edeceğimbir dünyalık karşığı nefsim giderse nefsim vebedeli de gider.
(1) Ebu Nuaym Hilye4de zikretti: 304 (2) Ebu Nuaym Hilye’de zikretti 3/ 176-177 (3) Ebu Nuaymhilye’de zikretti 3/176